این روزها افزایش جمعیت و علاقه مردم به شهرنشینی در بیشتر کشورها مشکلات زیادی را به بار آورده است. برای مثال پساب فاضلاب مجتمع‌های تجاری، اداری، مسکونی، صنعتی به‌قدری زیاد شده است که باکتریهای غیر هوازی داخل چاه نمی‌توانند فاضلاب جامد را به پساب مایع تبدیل کنند. این معضل، محققان محیط‌زیست را بر آن داشت تا برای حل آن راه‌کاری پیدا کنند. برای حل این مشکل دستگاهی به‌نام سپتیک تانک اختراع شد و توانست تا حدودی زیادی به حل آن کمک کند.
در این مقاله از دانش‌لاین قصد داریم به این سوالات جواب دهیم که سپتیک فاضلاب چیست؟ چه کاربردها و چه نوع‌هایی دارد؟ مزایا و معایب آن کدام است؟ اگر شما هم می‌خواهید به پاسخ همه سوالات خودتان در مورد چاه سپتیک (Septic Tank) برسید، تا آخر مقاله همراه ما باشید.
سپتیک تانک چیست؟
چاه سپتیک یعنی چه؟ در واقع می‌توان گفت که سپتیک تانک یا چاه سپتیک مخزنی است که قبل از ورودی فاضلاب به چاه جذبی قرار می‌گیرد و اجازه نمی‌دهند فاضلاب به‌طور مستقیم وارد آن شود. وظیفه سپتیک در این مسیر چیست؟ نقش اصلی سپتیک این است که درصد خلوص فاضلاب خانگی را کاهش می‌دهند و آن را به‌سطح فاضلاب شهری می‌رسانند. به‌عبارت دیگر، Septic Tank یک نوع تصفیه‌خانه تک واحدی است که کار تصفیه بیولوژیکی را با کمک باکتریهای بی‌هوازی انجام می‌دهد.
فاضلاب از طریق لوله ورودی وارد مخزن اولیه می‌شود. با واردشدن فاضلاب به آن، ذرات خارجی و مواد معلق به‌دلیل وزن خود در قسمت پایین ته‌نشین می‌شوند. روغن و چربی‌ها هم به‌دلیل اینکه نسبت به فاضلاب وزن مخصوص کمتری دارند، در بالای آن شناور می‌شوند.
موادی که در کف مخزن ته‌نشین شده بودند به توده‌ای از لجن تبدیل می‌شوند که به تکثیر و رشد میکروارگانیسم‌ها کمک می‌کنند. واکنش‌های بیولوژیکی که در این بین اتفاق می‌افتد، علاوه‌بر اینکه با تجزیه مواد آلی، فاضلاب را تصفیه می‌کند، حجم زیادی از لجن را به بیوگاز تبدیل می‌کند. البته بیوگاز تولیدشده از طریق لوله خروج، خارج می‌شود.
در ادامه این مسیر، پساب مخزن اول از طریق مسیری که در دیواره بین آن‌ها تعبیه شده است وارد مخزن ثانویه می‌شود. در این بخش نیز مواد روغنی و چرب روی آب شناور می‌ماند و در آخر پساب زلال از لوله خروجی مخزن تخلیه می‌شود.
سپتیک فاضلاب چیست؟
سپتیک فاضلاب که به عنوان سپتیک پساب نیز شناخته می‌شود، فاضلاب نیمه تصفیه شده‌ای است که قبل از تصفیه بیشتر در میدان زهکشی، از چاه سپتیک خارج می‌شود. در ادامه مراحل این فرایند را بررسی می‌کنیم:
- فاضلاب توالت‌ها، سینک‌ها و چاه‌های فاضلاب وارد سپتیک تانک می‌شود.
- در داخل تانک، مواد جامد ته‌نشین شده و توسط باکتریهای بی‌هوازی تجزیه می‌شوند.
- چربی‌ها و روغن‌ها روی سطح شناور شده و لایه‌ای به نام کف (scum) را تشکیل می‌دهند.
- مایع باقی مانده، که اکنون تا حدودی تصفیه شده است، به سپتیک فاضلاب تبدیل می‌شود.
- سپس، این پساب از تانک خارج شده و وارد میدان زهکشی می‌شود.
- در میدان زهکشی، سپتیک فاضلاب از طریق خاک بیشتر فیلتر می‌شود و باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌های طبیعی موجود در خاک، آلاینده‌های باقی مانده را تجزیه می‌کنند.
بنابراین، سپتیک فاضلاب نوعی فاضلاب نیمه تصفیه شده است که قبل از بازگشت ایمن به محیط زیست، هم‌چنان به تصفیه بیشتر توسط خاک نیاز دارد.
چاه جذبی چیست؟
چاه جذبی نوعی سیستم تصفیه فاضلاب در محل است که شبیه به چاه سپتیک عمل می‌کند، اما رویکردی متفاوتی برای تصفیه نهایی دارد. برخلاف چاه سپتیک که فقط به میدان زهکشی متکی است، چاه جذبی به فاضلاب تصفیه‌شده اجازه می‌دهد به طور مستقیم به خاک زیرین نفوذ کند.
در اینجا نحوه عملکرد آن آمده است:
- پس از پیش تصفیه در چاه سپتیک یا سایر واحدهای تصفیه، فاضلاب نیمه تصفیه شده (سپتیک فاضلاب) وارد چاه جذبی می شود.
- چاه جذبی معمولاً از یک لوله مشبک که توسط شن یا سنگ خرد شده احاطه شده است، ساخته می‌شود. با عبور فاضلاب از میان لایه‌ی سنگ، تحت فیلتراسیون فیزیکی و بیولوژیکی قرار گرفته و به تصفیه بیشتر فاضلاب کمک می‌کند.
- سپس فاضلاب تصفیه شده به خاک و لایه‌های زیرین نفوذ کرده و میکروارگانیسم‌های طبیعی موجود در خاک، آلاینده‌های باقی مانده را بیشتر تجزیه می‌کنند.
کاربرد و موارد استفاده از سپتیک تانک
سپتیک تانک در مکان‌های مختلفی از جمله واحدهای و مجتمع‌های مسکونی، اداری و تجاری، هتل‌ها و رستوران‌ها، کارگاه‌های صنعتی و عمرانی، کارخانه‌های تولیدی و صنعتی، مکان‌های تفریحی و ورزشی و… مورد استفاده قرار می‌گیرد.
انواع سپتیک تانک کدامند؟
سپتیک تانک را معمولا بر اساس متریال مخزن به پنج نوع زیر تقسیم می‌کنند؛ در ادامه هر یک از آن‌ها به‌صورت مختصر تشریح شده‌اند:
- سپتیک تانک آجری: این نوع را معمولا از مصالح ساختمانی مانند آجر یا بلوک سیمانی یا سنگی و با ملات سیمان ایجاد می‌کنند. Septic Tank آجری در محل پروژه ساخته می‌شود؛ پس نمی‌توان را به مکانی دیگر منتقل کرد. این سپتیک در برابر فشارهای ناشی از محیط اطراف مقاومت بسیار کمی دارد؛ به‌همین دلیل عمقی که در آن ساخته می‌شوند، محدود است. در این نوع امکان نشت و ترک در دیواره و کف وجود دارد؛ به‌همین دلیل به‌مرور زمان، استفاده از آن‌ها خیلی کم شده است و مدل‌های پیش‌ساخته جای آن را گرفته است.
- سپتیک تانک بتنی: برای ساخت این نوع معمولا از بتن مسطح با عیاری در حدود ۴۰۰ کیلوگرم بر مترمکعب استفاده می‌شود. سپتیک تانک بتنی از سه بخش اصلی شامل، سقف، کف و دیواره تشکیل شده است که با توجه به حجم مورد نیاز، می‌تواند یک یا حتی چندین قطعه باشد. از آنجایی که قطعات این نوع از همدیگر جدا هستند، از ملات برای پوشاندن درزها استفاده می‌شود؛ پس می‌توان گفت احتمال نشت فاضلاب به محیط اطراف وجود دارد. برای اینکه از این مشکل جلوگیری شود از پوشش‌های قیرمانند استفاده می‌شود. همین کار باعث بالارفتن وزن و هزینه ساخت آن می‌شود.
- سپتیک تانک پلی‌اتیلن: این نوع Septic Tank به‌صورت پیش‌ساخته و از جنس پلی‌اتیلن ساخته می‌شود. این جنس بسیار با کیفیت است و در مقابل فشاری که از طرف خاک به آن وارد می‌شود، استحکام بسیار خوبی دارد. همچنین در برابر خورندگی هم بسیار مقاوم است. سپتیک تانک پلی‌اتیلن در قطرهای مختلف تولید می‌شود و با توجه به نیاز محل مورد نظر باید قطر مناسب را تهیه کرد. این نوع را به دو دسته تک جداره و دو جداره تقسیم می‌کنند.
- سپتیک تانک فایبرگلاس یا کامپوزیتی: یکی از مزایایی که این نوع در مقابل پلی‌اتیلن دارد، دقت ساخت بالای آن است؛ به‌همین طرفداران بیشتری دارد. این Septic Tank مقاومت بسیار خوبی دارد و در برابر فشارهای مختلف که به آن وارد می‌شود، بسیار مستحکم است. نوع کامپوزیتی را می‌توان به‌صورت مکعبی هم ساخت که ابعاد آن بر اساس نیاز محل قابل تغییر و طراحی است.
- سپتیک تانک فولادی: جنس این نوع را از فولاد می‌سازند و طول عمر آن حدود ۲۵ سال خواهد بود. از این مخازن در شرایط آب‌وهوایی مختلف استفاده می‌کنند؛ اما زنگ‌زدگی یکی از معایب اصلی آن است که باعث از دست‌رفتن مقاومت آن در مقابل عوامل بیولوژیکی خواهد شد.
وظیفه سپتیک تانک
وظیفه اصلی Septic Tank این است که فاضلاب جامدی که از ساختمان خارج می‌شود را می‌گیرد؛ سپس از طریق فراهم‌کردن شرایط برای واکنش‌های شیمیایی، ساختار فاضلاب را از بین می‌برد تا توسط چاه جذب شود. پس اگر قصد داشته باشیم وظایف این مخزن را دسته‌بندی کرد می‌توان به چهار مورد زیر اشاره کرد:
- فاضلاب بهداشتی را قبل از ورود به فاضلاب اصلی، پیشتصفیه می‌کند؛
- ذرات قابل ته‌نشینی، چربی و همچنین روغن‌های موجود در فاضلاب رستوران‌ها را حذف می‌کند تا از گرفتگی لوله‌ها و همچنین پر شدن سریع‌تر چاه‌ها جلوگیری کند؛
- در سیستم‌های تصفیه، پمپاژ فاضلاب را متعادل می‌کند؛
- بار آلودگی را تا حدود بسیار زیادی کاهش می‌دهد.
مزایا و معایب سپتیک تانک
استفاده از سپتیک تانک مزایای زیادی به‌همراه دارد که در زیر به چند مورد از آن‌ها اشاره شده است:
- قابلیت حمل و نصب آسانی دارد؛
- از نظر اقتصادی به‌صرفه است؛
- هزینه تعمیر و نگهداری کمی دارد؛
- طراحی ساده‌ای دارد و به نیروی متخصص نیاز ندارد؛
- طول عمر آن بالای زیاد است؛
- به فضای کمی نیاز دارد؛
- دارای استحکام بسیار خوبی است؛
- در هر عمقی می‌توان آن را نصب کرد؛
- امکان استفاده در مناطق دوردست را دارد؛
- در صورت عملکرد صحیح، آب‌های زیرزمینی قابل برگشت هستند؛
- برای تصفیه فاضلاب واحدهای کوچک مناسب است؛
- هیچ‌گونه انرژی مصرف نمی‌کند؛
- در مقابل اسیدها، بازها و گازهای حاصل از فرآیند تصفیه مقاوم است؛
- قابلیت ساخت در اندازه‌های مختلف را دارد؛
- در بیشتر مناطق، حتی مکان‌های ناهموار می‌توان استفاده کرد؛
- در مقابل شکستگی و ترک مقاوم است؛
- کاملا سالم و بهداشتی است؛
- در برابر شرایط خورنده خاک مقاوم است.
در کنار مزایایی که برای این دستگاه اشاره شد؛ سپتیک تانک معایبی هم دارد. عیب‌های آن بسیار کمتر از مزایای بی‌شمار دستگاه است. در زیر به چند مورد از معایب آن اشاره شده است؛
- بوی بد ایجاد می‌کند؛
- احتمال دارد سیستم سرریز شود؛
- احتمالا مواد آلی و پاتوژن‌ها به داخل آب‌های زیرزمینی نفوذ کنند؛
- احتمال نشت فاضلاب از طریق بدنه یا درزها وجود دارد.
اجزای اصلی سپتیک تانک
این دستگاه از چند جزء تشکیل شده است که مهم‌ترین اجزای سپتیک فاضلاب شامل موارد زیر هستند:
- سیستم ورودی فاضلاب: یک لوله پلی‌اتیلن تک‌جداره یا دوجداره به‌همراه بافل یا همان میانگیر است که به‌صورت سه راهی نصب می‌شود؛
- مخزن اولیه: معمولا بیشتر حجم دستگاه، یعنی در حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد، را به خود اختصاص می‌دهد؛
- دیواره یا بافل جداکننده: دیواره که در وسط مخزن قرار دارد از ورود لجن، چربی و روغن‌های شناور به مخزن بعدی جلوگیری می‌کند؛
- مخزن ثانویه: به این مخزن در اصطلاح مخزن زلال‌سازی گفته می‌شود و در حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از ابعاد سپتیک تانک را شامل می‌شود؛
- سیستم خروجی فاضلاب: این بخش شامل لوله خروجی و سه‌راهی است. باید توجه داشت که قطر قسمت خروجی نباید از لوله ورودی کمتر باشد؛
- سیستم خروجی بیوگاز: از طریق این لوله، گازهایی که از فرآیندهای تصفیه بی‌هوازی تولید می‌شود، از Septic Tank خارج می‌شود. البته به این لوله، ونت هم گفته می‌شود و در بیشتر موارد قطر آن را در حدود ۶۳ میلی‌متر در نظر می‌گیرند؛
- سیفون: معمولا دو عدد سیفون در هر دستگاه وجود دارد؛ یکی از آن‌ها در قسمت خروجی است تا از خارج‌شدن چربی و انتقال آن به داخل چاه جذبی جلوگیری کند. در قسمت ورودی هم یک عدد سیفون وجود دارد تا مانع از برگشت بوی نامطبوع در زمان عدم استفاده شود.
راهکارهای افزایش کارایی سپتیک تانک
هر دستگاهی اگر کارایی خوبی داشته باشید؛ پس بهترین نتیجه را به‌همراه دارد و سپتیک تانک هم از این امر مستثنی نیست. برای اینکه Septic Tank بهترین عملکرد را داشته باشید، باید چند نکته مهم را در نظر داشته باشید:
- برای اینکه از انفجار دستگاه جلوگیری کنید، باید گازهای بدبو را از طریق ونت هدایت‌کننده به بالاترین قسمت ساختمان انتقال دهید؛
- نباید از پساب خروجی آن، برای آبیاری فضای سبز استفاده کرد؛ البته میتوانید مانند کشورهای اروپایی با زهکشی آن در زیر زمین از پساب برای آبیاری ریشه درختان استفاده کنید؛
- برای بالابردن کارایی سپتیک تانک، از ریختن مواد شوینده مانند آنتی‌باکتریال، آب باران و… که باعث نابودی باکتریهای بی‌هوازی می‌شود، جلوگیری کنید؛
- از کاشت درختان در کنار این دستگاه جلوگیری کنید؛ چراکه ریشه درختان باعث واردشدن فشار و در نهایت تخریب سپتیک تانک می‌شود.
پس شما می‌تواند با انجام این چند راهکار ساده میتوانید عملکرد دستگاه را بالا برد.
سخن پایانی
سپتیک تانک چیست؟ این دستگاه مخزنی که قبل از ورود فاضلاب به چاه قرار می‌گیرد و با کاهش خلوص فاضلاب خانگی، آن را به داخل فاضلاب شهری منتقل می‌کند. این دستگاه در مکان‌های مختلفی مانند مجتمع‌های مسکونی، تجاری، اداری، تولیدی، صنعتی و… استفاده می‌شود. Septic Tank را با توجه به جنس آن به پنج دسته آجری، فولادی، بتنی، فایبرگلاس و پلی‌اتیلن تقسیم می‌شود. همه سپتیک تانک‌ها دارای اجزای ثابت و مشخصی هستند. برای اینکه کارایی دستگاه افزایش یابد، باید چند راهکار را در نظر داشته باشید که در این مقاله به آن‌ها اشاره شد.
